Het schot op het lijk van de koning

Hieronymus van der Elst

Wat zie je

Gespierde torso’s en brede schouderpartijen die door de glanzende stoffen van de kostuums heen te zien zijn. Welgevormde billen, gladde kuiten, goedgetrimde baarden en zelfs een druppelvormige oorbel. Hoewel deze groep mannen in gevecht zijn lijkt het tafereel alles behalve bedreigend. We zien geen bloed of schrammen, vuile of gescheurde kleding of gepijnigde gezichten.

Het verhaal achter het werk

Het schot op het lijk van de koning, zoals hier afgebeeld, is een latere versie van een oud Joods verhaal. In de oorspronkelijke versie kloppen negen onechte zonen van een rabbi op het graf van hun veronderstelde vader om hem te vragen wie zijn echte zoon is. De enige wettige en natuurlijke zoon houdt zich afzijdig.

In deze versie gemaakt door Hieronymus van der Elst vindt het verhaal plaats in de Romeinse tijd en schieten de onechte zonen op het lijk van hun veronderstelde vader. Waarom ze dit doen en wat de les is die we hier uit kunnen halen, is onbekend. Maar misschien is het verhaal in dit schilderij ook wel van ondergeschikt belang. De kunstenaar lijkt het vooral te hebben aangegrepen om te laten zien hoe hij gespierde mannenlijven in allerlei complexe houdingen kon weergeven. Het werk doet daardoor maniëristisch aan. De term 'maniërisme' duidt op de stijl in de kunstgeschiedenis die volgt op de Renaissance. Rond 1520 probeerde een aantal Italiaanse kunstenaars de stijl (maniera) van hun voorgangers – beroemde meesters zoals Rafaël en Michelangelo – te evenaren. Zij keken bijvoorbeeld naar de gespierde lichamen en ingewikkelde houdingen in Michelangelo's Sixtijnse kapel (in Rome) en deden daar nog een schepje bovenop. Lijven met overdreven spierbundels, sterke draaiingen en kleine hoofden waren het resultaat. Maniëristische kunstenaars probeerden met hun vormentaal emoties en dramatiek uit te drukken. Hun stijl werd een 'maniertje' op zichzelf, vandaar 'maniërisme'.

De kunstenaar

Van der Elst werkte als schilder, tekenaar en beeldhouwer in Middelburg en Bremen.