De grote vieze vette grijze ouwe witte man - Sindroom Stokholm

Informatie over het kunstwerk

Dit zie je
Het is een man, maar dat is ook het enige duidelijke kenmerk van de protagonist op dit schilderij. Hij is rood, hij staat stil en maakt een gebaar met zijn armen en handen dat je zou kunnen zien als een gebaar van vertwijfeling: wat nu? Kijkt hij je aan, of zie je hem op de rug? Het zou allebei kunnen en het maakt eigenlijk niet uit, want via hem richt je je blik sowieso op de achtergrond waartegen zijn lange magere gestalte zich aftekent. 

Het lijkt een muur waar van alles op getekend is, dat deels ook weer is uitgeveegd, een muur waarvan je de hoogte en de lengte niet kunt schatten; alles om de rode man heen is muur. 

Rechts en direct achter de man is veel uitgeveegd,. Misschien heeft rechtsboven een jaartal gestaan (1957?) en stond er in het middel een grote cirkel. Je ziet nog wat vage strepen en een kronkeltje bij de rechterhand. Links valt een afgeronde vorm te traceren die doet denken aan een hoofd en profil, de mond geopend. Daarop staan, slordig en snel geschilderd, een aantal tekens. Van boven naar beneden: een amorfe vorm, een cirkel, een = gelijk teken met drie strepen, een X, een vierkant van 9 stippen (3x3), een grote T die ook wel lijkt op een balans, met links een sterretje en rechts iets dat lijkt op de letter P.

Mogelijk heeft de rode man deze raadselachtige boodschap (of is het een wiskunde opgave, misschien wel een algoritme?) zelf op de muur geschilderd en is hij zo vertwijfeld omdat het hem, net als eerder, niet is gelukt duidelijk te maken wat hij bedoelt. Maar het zou ook zo kunnen zijn dat de signalen van elders komen en de man, net als jij, er niet in slaagt om de boodschap te begrijpen.

Het verhaal achter het kunstwerk
A.R. Penck maakt dit schilderij in 1972. Hij woont en werkt dan in Dresden, de stad waar hij ook is geboren en waarvan hij het vernietigende bombardement als zesjarige jongen heeft meegemaakt. Dresden maakt in 1972 deel uit van Oost-Duitsland. De maatschappij is georganiseerd volgens een communistisch regime, wat betekent klasseloos, gebaseerd op gelijke kansen en productiemiddelen in gemeenschappelijk bezit. In zo’n samenleving is het individu ondergeschikt aan het grote geheel. Er is weinig ruimte voor individuele ontplooiing, laat staan voor afwijking van de norm. Iedereen wordt geacht binnen de door de staat gegeven regels te opereren. Zelfs de kleinste dingen worden van overheidswege georganiseerd en gecontroleerd. Dit levert een enorme bureaucratie op die eerder verwarrend werkt dan duidelijkheid schept. 

Penck staat achter de utopische kant van het communisme, maar is tegelijk een groot voorstander van vrijheid in denken en communiceren. Hij heeft grote belangstelling voor de tekens en signalen waarmee mensen meer en minder complexe vraagstukken aan elkaar proberen te verduidelijken, van de boodschappen van grotbewoners tot wiskundige analyses en van graffiti en pictogrammen tot de tekentalen van de opkomende informatietechnologie. Deze interesse valt ook af te lezen aan Roter Mann.

Waarom uitgekozen voor Art Rocks?
Roter Mann is een heel direct schilderij. Ondanks de raadselachtigheid van de in tekens gevatte boodschap, is meteen duidelijk dat het gaat om een hartenkreet. In de expressieve manier van schilderen zie je snelle, spontane bewegingen van de kunstenaar terug. Hij is de rode man, en tegelijk staat het stokmannetje voor iedereen, man of vrouw, die probeert te begrijpen wat er om zich heen gebeurt en die zijn/haar best doet om daar een bijdrage aan te leveren.

Over de kunstenaar
Ralph Winkler (Dresden 1939-Zurich 2017) moet al op jonge leeftijd hebben geweten dat hij kunstenaar wilde worden. Als puber nam hij teken- en schilderles in zijn geboortestad, waarna hij een baantje kreeg bij een reclamebureau. Hij verliet Dresden om zich aan te melden bij kunstacademie in Berlijn, maar werd ondanks diverse pogingen daar een plekje te bemachtigen, niet toegelaten. Winkler begon zonder academische opleiding te schilderen en beeldhouwen. Hij voorzag in zijn levensonderhoud met allerlei uiteenlopende baantjes. 

Winkler leerde andere kunstenaars kennen, waaronder Georg Kern (later bekend als George Baselitz) en ook galeriehouder Michael Werner die Winklers werk in West-Berlijn toonde. Vanaf het moment dat dit ontdekt werd hield de Stasi (Oost-Duitse politie) hem in de gaten. Winkler begon zich achter pseudoniemen te verschuilen en zag zich uiteindelijk, in 1980, genoodzaakt om Oost-Duitsland te ontvluchten.  Aan de andere kant van de muur werd hij als een ster onthaald. Daar kreeg hij ook de kans om met meer kleuren en andere materialen te werken. Naast schilderijen maakte hij beelden van houten stammen met gevonden materiaal en ook ontpopte hij zich als  drummer in de jazzband Triple Trip Touch. Vanwege zijn dynamische stijl wordt hij samen met collega’s als George Baselitz, Anselm Kiefer, en Marcus Lüpertz, gerekend tot de Duitse neo-expressionisten. Maar je kunt zijn werk uit duizenden herkennen en ook inhoudelijk is Penck uniek.

Bijzondere weetjes
A.R. Penck is een van de vele pseudoniemen waaronder de kunstenaar, die eigenlijk Ralph Winkler heet, heeft gewerkt. Andere zijn: Mike Hammer, T.M., Mickey Spilane en Y. Winkler heeft uiteindelijk A.R. Penck als definitieve kunstenaarsnaam gekozen als eerbetoon aan Albrecht Penck een geoloog die onderzoek deed naar Europa in de ijstijd.

Tags