Spiral Down - 305

Informatie over het kunstwerk

Dit zie je
Een lange slanke vrouw staat met haar rug naar je toe. Ze heeft haar haren opgestoken en draagt een lang los gewaad, donkerblauw met een fijn patroon, dat om haar middel bijeen wordt gehouden door een glanzende witte sjaal. De vrouw staat voor een spiegel waarin je haar smalle gezicht gereflecteerd ziet. Ze heeft haar handen bij haar rechteroor. Dit gebaar, in combinatie met de titel van het schilderij, maakt duidelijk dat ze een ringetje in haar oor doet. Ze vervolmaakt haar toilet. 

Het verticale formaat van het schilderij volgt en benadrukt het postuur van de vrouw: hoog en smal. De ruimte waarin de ranke gestalte staat is daardoor onbestemd, misschien is het een stukje van een grote woon- of slaapkamer, misschien is het maar een klein portaaltje waarvan het tegenoverliggende raam in de spiegel te zien is. De vloer is bedekt met gedecoreerd tapijt en naast de vrouw, bijna als een tweede figuur, staat een kamerscherm met eveneens donkerblauwe decoreerde panelen. Met de muur waarop de spiegel hangt is iets vreemds aan de hand. Bij het kamerscherm is nog een stuk gedecoreerd behang te zien, maar om de spiegel is de muur wit betegeld. Het lijkt wel alsof  deze ‘tegels’ achteraf over het behang heen zijn geschilderd.

Het verhaal achter het kunstwerk
George Hendrik Breitner had zijn atelier aan de Lauriergracht in Amsterdam en schilderde graag taferelen die hij op straat tegenkwam: een boot in de gracht, een straat waarin net een paar huizen zijn gesloopt, Amsterdamse dienstmeisjes, stevig gearmd op een brug. Breitner vond zichzelf een volksschilder. Maar dit schilderij is allesbehalve volks; het tafereeltje speelt zich binnen af in een licht exotische omgeving, en het meisje is heel verfijnd, breekbaar bijna.

Het schilderij komt voort uit Breitners belangstelling voor het verre oosten, en met name Japan. Hij kreeg deze belangstelling in 1884 na een bezoek aan Parijs, waar Japan in de mode was gekomen door zijn presentatie op de Wereldtentoonstelling van 1867. Breitner begon Japanse houtsneden te verzamelen en las boeken over Japanse kunst en cultuur. Ook schafte hij drie Japanse kimono’s aan, een witte, een rode en een blauwe. Wat betekent zijn interesse voor zo’n verre, vreemde cultuur? Zijn belangstelling staat niet op zichzelf, maar maakt deel uit van een veel bredere beweging bij kunstenaars in Europa, een beweging die wel wordt aangeduid met de term Japonisme.  

Het oorringetje staat binnen het oeuvre van Breitner niet helemaal op zichzelf. In de jaren 1893-1896 maakte hij een serie van (voor zover bekend) veertien schilderijen van meisjes in kimono. De ene keer draagt ze een witte kimono, de andere keer een rode of, zoals hier, een blauwe. Model staat elke keer hetzelfde meisje, Gezina (Geesje) Kwak, een schippersdochter uit Zaandam die naar Amsterdam was verhuisd en daar werkt als hoedenverkoopster. In 1893, als Breitner Het oorringetje schildert, is zij 16 jaar oud.

Waarom gekozen voor Art Rocks
Het oorringetje vormt een prachtig uitgangspunt voor een song, omdat het een helder beeld is, waarvan de betekenis zich toch niet laat vastleggen. Breitner zag het kimonomeisje, hij fotografeerde haar zelfs, maar hij heeft haar tegelijk min of meer zelf verzonnen, geënsceneerd met een atypische schoonheid en enkele goedgekozen attributen. Het resultaat is fascinerend en roept allerlei vragen op: wie is zij, voor wat of wie maakt ze zich mooi? Gaat ze ergens naartoe? Je wacht totdat de vrouw zich omdraait en het oorringetje kunt zien? Waar verlangde de volksschilder naar?

Over de kunstenaar
Breitner (Rotterdam 1857-Amsterdam 1923) is geboren in Rotterdam en opgeleid in Den Haag en Amsterdam. Als een van de eerste kunstenaars trok hij er met een fotocamera op uit om het straatleven te fotograferen en dit had gevolgen voor zijn werk en met name voor zijn composities. Breitner durfde zijn onderwerpen op het doek net zo te kadreren als zijn foto’s van bewegende beelden, met figuren die maar half in beeld zijn omdat ze net het kader in of uitlopen. Van de meisjes in kimono maakte hij, behalve traditionele voorstudies in de vorm van schetsen en tekeningen, ook foto’s. Het waren uiteraard zwart-wit beelden, maar deze gaven hem een duidelijk beeld van de figuur en de voorwerpen in de ruimte.  Al schilderend vertaalde hij de beelden weer terug in kleur. Tegenover de buitenwereld hield hij overigens geheim dat hij foto’s als geheugensteuntje gebruikte.

Bijzondere weetjes
Breitner heeft precies bijgehouden hoeveel uren Geesje Kwak voor hem heeft geposeerd en welk bedrag hij haar daarvoor heeft gegeven. Blijkbaar was alleen Geesje in staat om zijn verlangen naar die verre werkelijkheid vorm te geven, want na haar vertrek naar Zuid Afrika in 1895, heeft hij de serie afgesloten. Geesje was overigens echt breekbaar; in 1899 overleed ze aan tuberculose.

Tags