De Volkstelling te Bethlehem

Pieter Brueghel de Jonge

Wat je ziet

Lachende kinderen, krakend ijs, kerkklokken, een rumoerige menigte, een balkende ezel… Dit 16de-eeuwse winterlandschap met tientallen figuren lijkt al een eigen soundtrack te hebben.

Het verhaal achter het werk

Wanneer je vluchtig naar dit werk kijkt zie je een gemoedelijk 16de-eeuws winterlandschap: er ligt een dik pak sneeuw in het Vlaamse dorpje, kinderen vermaken zich op het bevroren water van de vijvers en op het land wordt met sneeuwballen gegooid en gestoeid in de sneeuw. Maar kijk je beter, dan ontdek je misschien twee bekende figuren: Maria op een ezel met daarnaast Josef. Het Vlaamse dorpje blijkt het decor te zijn van een Bijbels verhaal, namelijk De Volkstelling in Bethlehem. In dit verhaal gaat Jozef met zijn zwangere verloofde naar Bethlehem om te gehoorzamen aan het besluit van keizer Augustus om zich, net als alle andere inwoners, te laten registreren in de bevolkingslijsten van het Romeinse Rijk.

Een paar dingen vallen op. Allereerst heeft de kunstenaar er voor gekozen om het Bijbelse verhaal in een voor hem hedendaags landschap te plaatsen. Een decemberlandschap in Bethlehem ziet er vanzelfsprekend anders uit dan Bruegel het hier voorstelt. Daarnaast is de geringe plaats die de kunstenaar heeft gereserveerd voor de hoofdpersonen opmerkelijk. Grijpt Bruegel een religieuze gebeurtenis aan om een alledaagse omgeving te kunnen schilderen? Er bestaan verschillende verklaringen over de betekenis van deze voorstelling. Het is bijvoorbeeld zeer opvallend dat zich onder de dorpelingen ook soldaten in Spaans uniform bevinden. Hiermee zou het een verwijzing kunnen zijn naar de sociale onrust in de toenmalige Zuidelijke Nederlanden veroorzaakt door de Spaans-Habsburgse bezetter. Zo waren de oogsten mislukt door de strenge winter en verzette de bevolking zich tegen de hoge belastingen die werden geheven. Bewijs voor deze verklaring kan je vinden links op het schilderij: in de herberg worden de belastinggelden in ontvangst genomen. Aan de gevel van de herberg hangt een schild met de dubbele adelaar, het wapen van de Habsburgers.

Van een gemoedelijk winterlandschap naar een Bijbels verhaal naar een politiek statement: dit werk heeft het allemaal in zich.

De kunstenaar

Pieter Brueghel de Jonge was een Zuid-Nederlands kunstschilder, oudste zoon van Pieter Bruegel de Oude. Toen hij vijf jaar oud was, stierf zijn vader en negen jaar later zijn moeder.

Dit schilderij van Pieter Brueghel de Jonge  is een kopie van een werk van zijn vader, Pieter Bruegel de Oude. Tussen het overlijden van Bruegel de Oude, in 1569 en de eerste gesigneerde werken van de hand van Pieter Brueghel de Jonge liggen circa dertig jaren. Al snel na het overlijden van zijn vader worden diens werken zeldzaam en gewild. Originele schilderijen van Bruegel de Oude waren niet meer te verkrijgen, dus werd aan de vraag voldaan middels kopieën. Het besluit om zich volledig te richten op het kopiëren van zijn vaders werk was waarschijnlijk een bewuste keuze van Pieter de Jonge, aangezien hij handig inspeelde op de bestaande vraag die bovendien bleef toenemen. Twee derde van het bewaard gebleven oeuvre van Pieter de Jonge bestaat uit kopieën naar zijn vaders werk.

https://www.youtube.com/watch?v=V_tohdYTtyk