Gezicht op de Valkhofburcht

Kunstwerk door Jan van Goyen

Wat zie je?

Het indrukwekkende gebouwencomplex van de Valkhofburcht beslaat zowat de gehele rechterkant van het schilderij, terwijl de Waal zich vanuit de verre horizon uitstrekt langs steile heuvels en de stad op de voorgrond. Enkele bootjes liggen bij de massieve ronde Stratemakerstoren, de daarnaast gelegen Veerpoort en de Kraantoren verderop. Van Goyen baseerde zijn schilderij vermoedelijk op één of meerdere tekeningen die hij in Nijmegen maakte tijdens een reis begin jaren 30. Daarvan is helaas niets bewaard gebleven, in tegenstelling tot de schetsboektekeningen die omstreeks 1650-51 ontstonden bij een tweede bezoek aan de stad, op doorreis naar Kleef en Emmerich. Met zwarte krijtjes die losjes moeten hebben gedanst op het papier, legde hij zijn impressies vast.

Waar gaat het over?

De monumentale burcht en algemene indruk van Nijmegen zijn goed getroffen, maar het is ook duidelijk dat Van Goyen het niet zo nauw heeft genomen met de werkelijkheid: verschillende deuren en torens bevinden zich eigenlijk op andere plaatsen, de ingang van de Veerpoort ligt aan de rivierkant (niet dwars op de kade) en de afstand tussen de Veerpoort en Kraanpoort is veel groter dan op het schilderij. 

De compositie wordt verlevendigd door kleine figuurtjes die boten uitladen op de kade voor de stadspoort, vissers die hun netten uitwerpen in de Waal en een met passagiers overladen veerboot op de rivier. In lichte tinten geel en bruin steekt de Valkhofburcht prachtig af tegen een grijsblauwe lucht, die weer contrasteert met de bleekgroene heuvels links. In het subtiele gebruik van slechts enkele basiskleuren in verschillende schakeringen, de zogenaamde tonale schilderwijze, was Jan van Goyen onovertroffen.

Over de kunstenaar

Gedurende zijn hele schilderscarrière reisde Jan van Goyen (1596 – 1656) tekenend in schetsboeken door de Republiek. Ook als schilder was hij enorm productief. Uit zijn atelier (aanvankelijk in Leiden en vanaf 1632 in Den Haag), stroomde een bijna eindeloze reeks schilderijen waarvan er tegenwoordig nog zo’n twaalfhonderd bekend zijn. De Valkhofburcht was duidelijk één van zijn meest succesvolle onderwerpen: tussen 1633 en 1654 schilderde hijzelf ruim dertig variaties op hetzelfde compositieschema, maar ook tijdgenoten als Salomon van Ruysdael en Aelbert Cuyp lieten zich door zijn werk inspireren. Van alle gezichten op de Valkhofburcht die Van Goyen maakte, is dit het grootste en mogelijk meest invloedrijke.

"Jan van Goyen was onovertroffen in het subtiel gebruiken van slechts enkele basiskleuren"Museum het Valkhof